Bardzo ciekawą, lecz sporadycznie wykorzystywaną w praktyce regulacją Prawa przewozowego [1] jest możliwość dochodzenia zapłaty wynagrodzenia przewoźnika od odbiorcy niebędącego zleceniodawcą (tj. de facto od klienta zleceniodawcy). Mimo, że odbiorca przesyłki nie jest stroną umowy przewozu (chyba że występuje jednocześnie jako nadawca) to zgodnie z konstrukcją umowy na rzecz osoby trzeciej przysługują mu określone uprawnienia wynikające z tej umowy [2].
Zgodnie z art. 51 ust. 1 Prawa przewozowego „[p]rzez przyjęcie przesyłki i listu przewozowego odbiorca zobowiązuje się do zapłaty należności ciążących na przesyłce”. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „od chwili przyjęcia przez odbiorcę przesyłki i listu przewozowego odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia przewoźnikowi obciąża in solidium zarówno wysyłającego jak i odbiorcę”[3]. Co więcej, taka odpowiedzialność odbiorcy względem przewoźnika istnieje obok umownej odpowiedzialności nadawcy przesyłki [4].
Takie zobowiązanie odbiorcy będzie więc niezależne od treści towarzyszących przewozowi umów (zleceniu przewozowemu, umowie spedycji itp.). W tym zakresie, ewentualne zastrzeżenie, że należnością ciążące na przesyłce obciążają tylko nadawcę nie będą skuteczne [5]. Obowiązek po stronie odbiorcy powstanie jednak dopiero w momencie przyjęcia przesyłki oraz listu przewozowego (przy czym wskazuje się, że przyjęte muszą zostać oba) [6]. Pod pojęciem przyjęcia przesyłki rozumieć można także dokonanie stosownej adnotacji na liście przewozowym. Od tego momentu możliwe będzie kierowanie roszczeń przez przewoźnika także do odbiorcy.
W praktyce regulacja ta jest zasadniczo interpretowana przez sądy na korzyść przewoźników. Skierowanie żądania do odbiorcy może stanowić formę zabezpieczenia przewoźnika w razie niewypłacalności zleceniodawcy, czy spedycji, a także chronić przewoźnika przed zatorami płatniczymi. Warto jednak zaznaczyć, że roszczenie względem odbiorcy ograniczać się będzie do zapłaty frachtu, którego wysokość stanowić będzie górną granicę odpowiedzialności odbiorcy. Tym samym, prawnie uzasadnionym i ewentualnie celowym w razie zwłoki zleceniodawcy w zapłacie jest kierowanie przez przewoźnika sowich roszczeń posiłkowo także i do odbiorcy towaru. Takie działanie może dodatkowo stymulować zleceniodawcę do zapłaty.
Powyższa regulacja nie znajdzie jednak zastosowania do przewozu regulowanego przepisami CMR [7]. W tym zakresie właściwe będzie zastosowanie art. 13 CMR [8]. W jego przypadku jednak, odbiorcę obciążać może tylko należność wynikająca z listu przewozowego (inaczej niż w przypadku art. 51 ust. 1 Prawa przewozowego – należności ciążących na przesyłce). Tym samym, odbiorca odpowiadać może tylko za należność wpisaną w list przewozowy. Brak wpisania w listach przewozowych kwot należności wynikających z wykonanych przez przewoźnika przewozów wyłącza istnienie po stronie odbiorcy obowiązku zapłaty przewoźnikowi [9].
W przypadku powstawania zatorów płatniczych przez nierzetelnych zleceniodawców, warto rozważyć kierowanie swoich wystąpień do odbiorców przesyłek. Odpowiednie skonstruowanie wezwania do zapłaty i ocena ewentualnej celowości kierowania pozwu, w tym odpowiednie określenie podstawy i zakresu żądania powinny być jednak poprzedzona stosowną analizą prawną.
Przypisy:
[1] Ustawa z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe, Dz.U.1984.53.272, t.j. z 3 stycznia 2020 r. Dz.U.2020.8.
[2] D. Dąbrowski [w:] D. Ambrożuk, K. Wesołowski, D. Dąbrowski, Prawo przewozowe. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2019, art. 51.
[3] Wyrok Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2005 r., V CK 413/05.
[4] Wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2002 r., IV CKN 939/00.
[5] por. Wyrok Sądu Najwyższego z 19 marca 1999 r., II CKN 231/98, Wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2002 r., IV CKN 939/00, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2005 r., V CK 405/05.
[6] D. Dąbrowski [w:] D. Ambrożuk, K. Wesołowski, D. Dąbrowski, Prawo przewozowe. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2019, art. 51.
[7] Konwencja o Umowie Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów (CMR) z 19 maja 1956 r., Dz.U.1962.49.238.
[8] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 9 lipca 2014 r., I ACa 98/14; Wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2013 r., II CSK 70/13.
[9] Wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2013 r., II CSK 70/13.
Autor: r. pr. Wojciech Országh, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy
