W niektórych regulaminach firm kurierskich oraz sklepów internetowych można natrafić na zapisy, które nakładają na konsumentów obowiązek sprawdzania przesyłki w obecności kuriera i sporządzania protokołu szkody w przypadku zauważonych uszkodzeń czy ubytków. Czy takie postanowienia są dopuszczalne?
Analiza przepisów oraz decyzja Prezesa UOKiK z 20 grudnia 2023 r. (sygn. akt RLU.611.1.2023.MW) nakładająca na spółkę Epaka sp. z o.o. sp.k. karę pieniężną za dziewięć klauzul abuzywnych, w tym jedną dotyczącą obowiązku sporządzenia protokołu szkody w obecności kuriera wskazują, że nie. Prezes UOKiK konsekwentnie kwestionuje takie klauzule, uznając je za obciążające nadmiernie konsumenta i naruszające przepisy. Dlaczego?
Warto zwrócić uwagę na treść art. 74 ust. 3 Prawa Przewozowego[i], który pozwala na zgłoszenie ubytku lub uszkodzenia przesyłki w terminie 7 dni od dnia odbioru, jeżeli po wydaniu przesyłki ujawniono ubytek lub uszkodzenie niedające się z zewnątrz zauważyć przy odbiorze. Dokonuje się tego w formie protokołu, który podpisują osoby uczestniczące w ustaleniu stanu przesyłki (ust. 4).
Szczegółowy tryb ustalania stanu przesyłek określa Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa w celu ustalania stanu przesyłek i postępowania reklamacyjnego[ii] które także wskazuje, że protokół szkody można sporządzić zarówno w trakcie przewozu, jak i po jego zakończeniu (§ 2 ust. 1) i precyzuje, że gdy do ustalenia stanu przesyłki dokonuje się po jej wydaniu, to w protokole odnotowuje się także okoliczności ujawnienia naruszenia stanu przesyłki (§ 3 pkt 2).
Przewoźnik ma obowiązek niezwłocznego sprawdzenia i ustalenia stanu przesyłki na wniosek uprawnionego, ale także powinien sam dokonać takiej czynności, jeżeli spostrzeże ślady naruszenia przesyłki, pojemnika transportowego lub środka transportowego (plomb, zamknięć, ścian, podłogi lub dachu) lub gdy przypuszcza, że przesyłka doznała ubytku lub uszkodzenia (§ 2 pkt 3).
O podjęciu czynności sprawdzania i ustalenia stanu przesyłki przewoźnik ma zawsze obowiązek zawiadomić uprawnionego. Co istotne, uprawniony może brać udział we wszystkich czynnościach sprawdzania i ustalania stanu przesyłki, także w przypadku, gdy ustalenie stanu przesyłki nie następuje na jego wniosek – wówczas również uprawniony podpisuje protokół ustalenia stanu przesyłki (§ 2 pkt 4 i 5).
Jeśli uprawniony nie zgadza się z treścią protokołu, może zamieścić w nim zastrzeżenie z uzasadnieniem. W przypadku odmowy podpisania protokołu przez uprawnionego przewoźnik ma obowiązek odnotować w nim fakt i przyczyny odmowy (art. 74 ust. 4 Prawa przewozowego).
W świetle powyższych regulacji można więc stwierdzić, że żadna z nich nie nakłada na konsumenta obowiązku sporządzenia protokołu reklamacyjnego w obecności kuriera. Także kurier wykonujący doręczenie przesyłki nie ma prawa nakładania na konsumenta konkretnych obowiązków, takich jak sporządzenie protokołu reklamacyjnego.
W rzeczywistości kurier wręcza przesyłkę w imieniu przewoźnika, reprezentując jego interesy. Konsument nie ma żadnych środków prawnych do wyegzekwowania od kuriera jakiegokolwiek zachowania, w tym prawa do zatrzymania go do czasu sporządzenia protokołu reklamacyjnego (którego formularza zwykle nie posiada) ani nie może zobowiązać kuriera do podpisania tego protokołu. Sama możliwość wykonania przez odbiorcę przesyłki czynności sprawdzenia przesyłki często jest uzależniona od postawy kuriera – a zatem od okoliczności, które nie leżą po stronie odbiorcy przesyłki.
Prezes UOKIK zauważył w ww. decyzji, że spółka Epaka zastrzegła, iż obowiązek sporządzenia protokołu reklamacyjnego ma zostać wykonany przez konsumenta bezzwłocznie, co jest niejasne, ale także – wydaje się – krótsze niż 7 dni gwarantowane Prawem przewozowym. Zatem taki zapis niezgodnie z prawem skraca terminy gwarantowane konsumentom przez przepisy prawa powszechnie obowiązującego, co jest niewątpliwie dla konsumentów niekorzystne. Dodatkowo, wskutek takiego postanowienia, konsument może być przekonany, że jeśli nie sporządzi protokołu szkody w obecności kuriera i z jego podpisem, to pozbawiony jest roszczeń z tytułu uszkodzenia przesyłki. A taki konsument, który zgłosi ewentualne uszkodzenia lub ubytki przesyłki, ale nie zrobi tego natychmiast, lecz przykładowo po upływie 6 dni od odbioru przesyłki, może być narażony na negatywne skutki, w tym nawet pozbawienie możliwości dochodzenia roszczeń, w oparciu o interpretację przewoźnika, że zgłoszenie szkody w 6 dniu od odebrania przesyłki narusza obowiązek natychmiastowego zgłoszenia uszkodzeń w obecności kuriera.
Ponadto, do rejestru klauzul niedozwolonych pod nr 6652 na mocy wyroku SOKiK z dnia 9 kwietnia 2015 r. sygn. akt XVII AmC 13805/12 wpisane zostało postanowienie o treści: „(…) W momencie odbioru przesyłki Zamawiający ma prawo do sprawdzenia zawartości paczki w obecności pracownika firmy kurierskiej, a w razie stwierdzenia uszkodzeń ma prawo i obowiązek spisania protokołu reklamacyjnego w obecności kuriera”.
Podsumowując, klauzule umowne nakładające na konsumentów obowiązek sporządzenia protokołu szkody w obecności kuriera są sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa i stanowią naruszenie praw konsumentów. Konsument nie powinien być obciążany dodatkowymi obowiązkami, które nie wynikają z przepisów prawa, a naruszają jego prawa i interesy.
W celu ochrony swoich interesów, konsumentom zaleca się zapoznanie się z przepisami prawa dotyczącymi sprzedaży konsumenckiej oraz konsultację z prawniczką lub prawnikiem w przypadku wątpliwości co do zawartych umów czy treści regulaminów. W przypadku wystąpienia klauzul niedozwolonych, konsument ma prawo do ich zakwestionowania przed właściwymi organami oraz do dochodzenia swoich praw na drodze sądowej.
Przedsiębiorcy powinni zaś pamiętać, że przestrzeganie praw konsumentów jest niezbędne dla zapewnienia uczciwych i przejrzystych stosunków między przedsiębiorcami a konsumentami oraz dla budowania zaufania na rynku. Dlatego też ważne jest, aby firmy respektowały prawa konsumentów i unikały stosowania niedozwolonych klauzul umownych.
Autorka – r.pr. Edyta Oleszczuk-Romańska, Associate w Kancelarii Prawnej „Chałas i Wspólnicy”
[i] Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 8 z późn. zm.),
[ii] Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa w celu ustalania stanu przesyłek i postępowania reklamacyjnego z dnia 24 lutego 2006 r. (Dz.U. 2006 Nr 38, poz. 266)
