Kolejny podmiot znalazł się w centrum uwagi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) – Organ nałożył na spółkę PayPal Europe karę pieniężną w wysokości 106,6 mln zł w związku z niedozwolonymi klauzulami umownymi w „Umowie z użytkownikiem PayPal” [i]. Jak wskazał Prezes Urzędu, charakter naruszeń jest bezprecedensowy, a dla konsumenta korzystanie z usług platformy na podstawie zakwestionowanych klauzul może być nieprzewidywalne [ii]. Postępowanie wyjaśniające w sprawie Paypal rozpoczęło się w grudniu 2021 roku. Decyzja nie jest przy tym prawomocna, przedsiębiorca ma możliwość złożenia odwołania do sądu.
Wątpliwości wzbudziły postanowienia, które pozwalają na dużą dowolność ingerencji PayPal w sposób wykonywania i interpretowania umowy: chodzi o 34 działania zabronione użytkownikom oraz powiązany z nimi katalog przykładowych sankcji [i]. Wśród nich m.in. zapisy mówiące o ukaraniu użytkownika choćby za samą próbę skorzystania z zablokowanego konta – przy czym umowa nie wyjaśnia, czy dotyczy to prób logowania, czy innego rodzaju działań, lub zakaz dostarczania niedokładnych informacji – choć nie sprecyzowano, komu. PayPal wskazuje także m.in., że nie wolno „naruszać żadnych przepisów prawa, ustaw, zarządzeń lub regulacji (np. dotyczących usług finansowych, ochrony konsumentów, nieuczciwej konkurencji, zakazu dyskryminacji i nieuczciwej reklamy)”, co również może skończyć się nałożeniem niedookreślonych sankcji – bo w praktyce naruszenie dowolnego przepisu w jakimkolwiek państwie upoważnia PayPal do zastosowania sankcji. A dodatkowo, niektóre naruszenia mogłyby nawet nie mieć związku z korzystaniem z konta PayPal, przez co konsumenci mogliby nie wiedzieć, że zrobili coś niezgodnego z postanowieniami umownymi.
Wśród kar wymienia się zablokowanie pieniędzy na koncie „w wysokości oraz przez okres tak długi, jak będzie to konieczne”. Co więcej, PayPal mógł jednocześnie nałożyć nawet kilka sankcji: zapłatę kwoty 2500 USD lub większej, zamknięcie konta bez uprzedzenia i odmowę świadczenia usług w przyszłości. Są to zatem istotne i dotkliwe sankcje, mogące w praktyce prowadzić do ograniczenia dostępu do środków finansowych i pozbawienia konsumentki/a możliwości korzystania z usług. Ponadto według jednego z postanowień zakwestionowanych przez UOKiK, gdy Paypal uzna, że konsument/ka dopuścił/a się któregokolwiek z działań zabronionych, może „w dowolnym momencie i według własnego uznania podjąć szereg działań w celu ochrony firmy (…)”. Katalog sankcji, zawartych w umowie, ma więc charakter otwarty – zapis oznacza, że spółka może zastosować również kary w niej nieprzewidziane.
Klauzule zostały przez Organ ocenione jako ogólne, wieloznaczne i niezrozumiałe. Konsumenci, zapoznając się z zapisami, nie mogą po pierwsze przewidzieć, które z ich działań mogą być uznane za zabronione, a także jakie sankcje mogą zostać za nie nałożone przez platformę. W związku z tym PayPal może w sposób nieograniczony decydować, czy użytkownik popełnił zabroniony czyn i jaka spotka go kara.
W kontekście całej sprawy kluczowym przepisem chroniącym prawa konsumentek/ów jest art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumenta [iii], który wprost zakazuje stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami tzw. niedozwolonych postanowień umownych. Są to takie klauzule, które w sposób istotny (rażący) naruszają interesy konsumenta i są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Głównym celem przepisu jest zapobieganie sytuacjom, w których przedsiębiorcy korzystają ze swojej silniejszej pozycji negocjacyjnej i narzucają konsumentom nieuczciwe warunki umów.
Co ważne, jeśli przedsiębiorca dopuścił się naruszenia zakazu określonego w tym przepisie, może dojść do uznania w decyzji stosowanego przez przedsiębiorcę postanowienia za niedozwolone postanowienie wzorca umownego i zakazania przedsiębiorcy jego wykorzystywania. Klauzule abuzywne należy zaś traktować tak, jakby w ogóle nie zostały zamieszczone w umowach. Prezes UOKiK może też równolegle nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Kolejną sankcją jest określenie w decyzji środków koniecznych do usunięcia skutków stosowania postanowień niedozwolonych, np. nakazanie przedsiębiorcy poinformowania konsumentów, którzy już zawarli umowę, w której treści pojawiły się klauzule abuzywne, o naruszeniu ich praw lub złożenia przez przedsiębiorcę oświadczenia o treści i formie określonych w decyzji, jak również nakazanie przedsiębiorcy publikacji decyzji, także tej nieprawomocnej. Prezes UOKiK skorzystał ze wszystkich tych możliwości, przy czym zamiast publikacji decyzji, to w oświadczeniu, do którego zobowiązana została spółka PayPal Europe ma zamieścić link do tej decyzji po uprawomocnieniu.
Decyzja pokazuje, że nawet duże platformy, takie jak PayPal, muszą przestrzegać prawa i traktować swoich klientów uczciwie. To poważne ostrzeżenie dla innych przedsiębiorstw, które także zobowiązane są do szanowania praw konsumentów i konsumentek, dostarczania klarownych informacji oraz unikania praktyk mogących zniekształcić wybory konsumentów/ek, a szczególnie klauzul abuzywnych.
Autorka: r. pr. Edyta Oleszczuk-Romańska, Associate w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy
[i] Decyzja Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 9 lipca 2024 r., nr DOZIK 7/2024 r.
[ii] Wypowiedź Prezesa UOKiK Tomasza Chróstnego [online: https://uokik.gov.pl/ponad-106-mln-zl-kary-dla-paypal] [dostęp: 15.07.2024 r.]
[iii] Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 594).
