Zasadniczo to od skuteczności i szybkości dochodzenia roszczeń zależy stabilność obrotu gospodarczego. Niejeden przedsiębiorca spotkał się z sytuacją, w której spór z nierzetelnym kontrahentem trwał tak długo, że zwycięstwo okazało się pyrrusowym, np. z uwagi na spadek wartości pieniądza. Zdarza się też, że na etapie egzekucji dłużnik okazuje się nie posiadać już majątku, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić.
W sytuacjach, gdy polubowne metody dochodzenia należności nie przynoszą rezultatu, warto rozważyć drogę sądową. Trzeba jednak pamiętać, że do czasu uzyskania prawomocnego nakazu lub wyroku, a dalej do skierowania sprawy do komornika najpewniej upłynie nawet kilkanaście miesięcy, a niekiedy i lat. Na potrzeby ograniczenia negatywnego wpływu czasu na pozycję wierzyciela oraz celem przeciwdziałania nieuczciwości pozwanego (np. wyzbywania się majątku w toku procesu) przepisy procedury cywilnej przewidują instytucję zabezpieczenia, która w sporze gospodarczym powinna stanowić zasadniczy element strategii procesowej przedsiębiorcy, tak aby zminimalizować ryzyko wystąpienia sytuacji, w której po wieloletnim procesie okazuje się, że dłużnik już dawno nie posiada majątku i potencjalna egzekucja nie będzie skuteczna.
Zabezpieczenie może być udzielone przez sąd jeszcze przed wszczęciem postępowania, a także w jego trakcie oraz przez komornika sądowego na podstawie tytułu zabezpieczającego. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) regulujące zabezpieczenie roszczeń w postępowaniu w sprawach gospodarczych zostały zmienione w 2019 roku. Nowelizacja wprowadziła kilka istotnych zmian, które mają na celu zauważalne ułatwienie i przyspieszenie zabezpieczenia roszczeń przedsiębiorców o charakterze majątkowym, są to m.in.:
- Wprowadzenie domniemania uprawdopodobnienia interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, gdy żądającym udzielenia zabezpieczenia jest powód dochodzący zapłaty należności z tytułu transakcji handlowej w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.
Oznacza to, że w niektórych przypadkach nie ma potrzeby dowodzenia np. dokumentem, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.
- Wprowadzenie możliwości zabezpieczenia roszczenia o zapłatę na podstawie wyroku sądu pierwszej instancji wydanego w postępowaniu gospodarczym, bez nadawania mu klauzuli wykonalności.
Oznacza to, że wygrywając sprawę przed sądem pierwszej instancji możemy żądać zabezpieczenia przez komornika należności wynikającej z tego wyroku zanim ten się uprawomocni, a więc mimo np. wniesienia przez pozwanego apelacji.
- Wprowadzenie możliwości wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego, dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, odsetek w transakcjach handlowych lub rekompensaty za koszty odzyskiwania należności (taki nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności).
Oznacza to, że w niektórych przypadkach, sąd wyda nakaz zapłaty, który od razu można skierować do komornika sądowego celem wykonania przez niego zabezpieczenia, nawet zanim ten zostanie doręczony dłużnikowi.
Właściwym do rozpoznania wniosku o zabezpieczenie jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Wniosek można złożyć także w pierwszym piśmie procesowym (np. pozwie). Wtedy też, nie będzie on podlegał opłacie. Złożony wniosek, sąd powinien rozpoznać niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu.
Zabezpieczenie to istotny element strategii procesowej. Przedsiębiorca decydujący się na wejście w spór z nierzetelnym kontrahentem musi brać pod uwagę ryzyko, że przeciwnik procesowy może przedłużać postępowanie, czy ukrywać lub roztrwaniać swój majątek. Skuteczne zabezpieczenie powództwa pozwala na zamrożenie środków pozwanego lub ograniczenie ich zbywalności na czas sporu, dzięki czemu znacznie spada ryzyko, że po latach procesu pozwany okaże się nie posiadać już żadnego majątku. Dzięki wprowadzonym zmianom w przepisach, przedsiębiorcy posiadają dodatkowe narzędzia dla zabezpieczenia swoich roszczeń, co powinno skłaniać do bardziej proaktywnego podejścia wobec ochrony swoich interesów i monitorowania należności, a dalej do przeciwdziałania powstawaniu zatorów płatniczych.
Autor: r. pr. Wojciech Országh, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy