NEWSY

Zmiany w kodeksie karnym

Zmiany w kodeksie karnym

W dniu 14 marca 2023 roku w życie miały wejść zmiany w kodeksie karnym. Wejście w życie dużej nowelizacji przepisów kodeksu zostało jednak odsunięte w ostatniej chwili, bowiem w dniu 2 marca 2023 roku opublikowano (kolejną) zmianę, która przesuwa moment wejścia nowelizacji w życie na dzień 1 października. Niemniej jednak warto przyjrzeć się już teraz przynajmniej niektórym zmianom, które wprowadzi ta obszerna nowelizacja. Dwie z proponowanych zmian należy uznać za zasadnicze.

Pierwsza z nich to wykreślenie z kodeksu karnego kary 25 lat pozbawienia wolności oraz wprowadzenie powiązanego z tym zapisu wskazującego, że kara pozbawienia wolności trwać może najdłużej 30 lat. Zmiana ta ma charakter zasadniczy, bowiem w chwili obecnej przepisy przewidują, że najdłuższa kara pozbawienia wolności to kara w wymiarze 15 lat. Wprowadzone zmiany spowodują, że sąd będzie mógł wymierzać karę pozbawienia wolności także w przedziale od 15 do 30 lat pozbawienia wolności lub karę dożywotniego pozbawienia wolności (obecnie sąd wymierza karę do 15 lat pozbawienia wolności, karę 25 lat pozbawienia wolności lub karę dożywotniego pozbawienia wolności).

Druga zmiana o charakterze zasadniczym, to wprowadzenie przepisów przewidujących, że sąd może orzec zakaz warunkowego przedterminowego zwolnienia wobec sprawcy za czyn popełniony przez niego po prawomocnym skazaniu za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, wolności seksualnej, bezpieczeństwu powszechnemu lub za przestępstwo o charakterze terrorystycznym na karę dożywotniego pozbawienia wolności albo karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 20 lat. Ponadto wymierzając karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd może orzec zakaz warunkowego zwolnienia sprawcy, jeżeli charakter i okoliczności czynu oraz właściwości osobiste sprawcy wskazują, iż jego pozostawanie na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.

Kolejnym novum jest wprowadzenie ustawowego katalogu okoliczności łagodzących i obciążających. Propozycja zmian w dalszym ciągu pozostawia otwarte katalogi okoliczności łagodzących i okoliczności obciążających, jednak te przykładowe wyliczenia różnią się zasadniczo od obecnego uregulowania. Takich katalogów nie zawierał ani kodeks karny z 1969 roku, nie też kodeks karny z 1932 roku. Co ciekawe, listę okoliczności łagodzących i obciążających zawierał jednak kodeks karny Wojska Polskiego z 1944 roku (wszedł w życie z mocą wsteczną od 1 września 1939 roku). Okolicznościami łagodzącymi będą m.in. (1) popełnienie przestępstwa w wyniku motywacji zasługującej na uwzględnienie, 2) popełnienie przestępstwa pod wpływem gniewu, strachu lub wzburzenia, usprawiedliwionych okolicznościami zdarzenia, 3) popełnienie przestępstwa w reakcji na nagłą sytuację, której prawidłowa ocena była istotnie utrudniona z uwagi na okoliczności osobiste, zakres wiedzy lub doświadczenia życiowego sprawcy, 4) podjęcie działań zmierzających do zapobieżenia szkodzie lub krzywdzie, wynikającej z przestępstwa, albo do ograniczenia jej rozmiaru, 5) pojednanie się z pokrzywdzonym, 6) naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z przestępstwa, 7) popełnienie przestępstwa ze znacznym przyczynieniem się pokrzywdzonego, 8) dobrowolne ujawnienie popełnionego przez siebie przestępstwa organowi powołanemu do ścigania przestępstw. Z kolei do katalogu okoliczności obciążających należeć będą: 1) uprzednia karalność za przestępstwo umyślne lub podobne przestępstwo nieumyślne, 2) wykorzystanie bezradności, niepełnosprawności, choroby lub podeszłego wieku pokrzywdzonego, 3) sposób działania, prowadzący do poniżenia lub udręczenia pokrzywdzonego, 4) popełnienie przestępstwa z premedytacją, 5) popełnienie przestępstwa w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, 6) popełnienie przestępstwa motywowanego nienawiścią z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej ofiary albo z powodu jej bezwyznaniowości, 7) działanie ze szczególnym okrucieństwem, 8) popełnienie przestępstwa w stanie po spożyciu alkoholu lub środka odurzającego, jeżeli ten stan był czynnikiem prowadzącym do popełnienia przestępstwa lub istotnego zwiększenia jego skutków, 9) popełnienie przestępstwa we współdziałaniu z nieletnim lub z wykorzystaniem jego udziału.

Zmiany przewidują także wprowadzenie do kodeksu karnego nowego przestępstwa, tj. przyjęcia zlecenia zabójstwa w zamian za uzyskaną lub obiecaną korzyść majątkową lub osobistą (art. 148a § 1 k.k.). że popełnienie takiego czynu zagrożone będzie karą od 2 do 15 lat pozbawienia wolności. Równocześnie jednak sprawca nie podlegałby karze kto przed wszczęciem postępowania karnego ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw osobę lub osoby zlecające zabójstwo oraz istotne okoliczności popełnionego czynu (art. 148a § 2 k.k.). Możliwość skorzystania z tzw. czynnego żalu ma w tym przypadku stanowić motywację dla sprawcy do odstąpienia od czynu.

Nie jest to jednak jedyna zmiana dotycząca przestępstwa zabójstwa. Wprowadzane zmiany przewidują także karalność (od 2 do 15 lat pozbawienia wolności) za przygotowanie do popełnienia przestępstwa zabójstwa, zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem, zabójstwa popełnionego w związku z wzięciem zakładnika, rozbojem lub zgwałceniem, zabójstwa w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych oraz jeśli jedno z zabójstw określonych powyżej zostało popełnione przez sprawcę, który jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo oraz sprawca zabójstwa funkcjonariusza publicznego popełnionego podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa lub porządku publicznego.

Szereg zmian w kodeksie karnym związanych jest także z zaostrzeniem obecnie istniejących kar (co wynika ze wyeliminowania kary 25 lat pozbawienia wolności i wprowadzenia możliwości orzekania kary pozbawienia wolności w wymiarze do 30 lat). Zmiany zaostrzają kary poprzez podwyższenie górnej lub dolnej granicy zagrożenia ustawowego lub poprzez wykreślenie kary 25 lat pozbawienia wolności (co daje możliwość orzeczenia kary także w wymiarze pomiędzy 15 a 30 lat pozbawienia wolności). Zmiany te dotyczą m.in. kar za przestępstwa: grupę przestępstw przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstw wojennych (Rozdział XVI k.k.), za grupę przestępstw przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (Rozdział XVII k.k.), za zamach na jednostkę sił zbrojnych RP, za zabójstwo w typie podstawowym i kwalifikowanym, za śmierć kobiety będącą następstwem wymuszonej aborcji,  za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, za udział w bójce i pobiciu (w tym ze skutkiem śmiertelnym), za sprowadzenie zdarzenia niebezpieczeństwa powszechnego, którego skutkiem jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, za sprowadzenie stanów powszechnie niebezpiecznych dla życia lub zdrowia, których skutkiem jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, za finansowanie przestępstw o charakterze terrorystycznym, za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, za bezprawne pozbawienie wolności oraz za handel ludźmi, za groźby karalne, za zgwałcenie oraz za zgwałcenie w typie kwalifikowanym, a także w przypadku, gdy dopuszczono się gwałtu na małoletnim lub gwałtu ze szczególnym okrucieństwem, za seksualne wykorzystanie małoletniego, za pornografię dziecięcą, za przestępstwo znęcania się oraz za szereg innych.

Wprowadzane zmiany spotykają się z różnymi reakcjami. Część komentatorów chwali je, jako sposób właściwej reakcji państwa na przestępczość i jako odpowiedź na oczekiwania społeczne. Z kolei inni postrzegają te zmiany jako wyłącznie populistyczne, a także w pewnym zakresie, jako sprzeczne z Konstytucją. Szczególnie duże wątpliwości budzi możliwość wymierzania kary bez prawa do warunkowego przedterminowego zwolnienia – tu właśnie padają argumenty o niekonstytucyjności i sprzeczności z przepisami o prawach człowieka (dr hab. Mikołaj Małecki), a także argumenty o braku możliwość resocjalizacji skazanych na taką karę (prof. Brunon Hołyst) oraz argumenty o zagrożeniu ze strony takich skazanych wobec współosadzonych i personelu więziennego (dr Paweł Moczydłowski).

Autor: adw. Jacek Jaruchowski, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy

Share this post